Zwierzęta i rośliny gór

Przyroda gór jest niezmiernie zróżnicowana i odmienna od tej, którą można spotkać na nizinach. Duże wyniesienie nad poziom morza powoduje, że zmieniają się warunki nasłonecznienia, temperatura, ciśnienie, wilgotność powietrza, a także nasilenie wiatrów. Czynniki te mają ogromny wpływ na rozmieszczenie roślinności w górach. Patrząc na góry z niezbyt daleka, np. Gubałówki na Tatry, można zauważyć wyraźne, poziome pasy roślinności, leżące jedne nad drugimi. Pasy te nazywane są piętrami roślinności. Piętro najniższe to kraina uprawy roli sięgająca do wysokości ok. 1000 m nad poziom morza (n.m.p.). Nad nim rozciąga się piętro regli, które dzieli się na dwa: piętro regla dolnego (od 1000 m do 1250 m n.p.m.) i piętro regla górnego (od 1250 m do 1550 m n.p.m.). Powyżej rozciąga się piętro kosodrzewiny (od 1550 m do 1800 m n.p.m.). Kolejne piętro to hale czyli łąki wysokogórskie (od 1800 m do 2300 m n.p.m.). Najwyższym jest piętro turni (od 2300 m do 2663 m n.p.m.) Jedynymi górami w Polsce w których występują wszystkie piętra roślinności są Tatry. W innych górach Polski, niższych niż Tatry, brak jest zawsze jednego najwyższego, a czasami dwóch najwyższych pięter. Poszczególne piętra charakteryzują się występowaniem określonych gatunków roślin i zwierząt, niekiedy ograniczonych wyłącznie do danego piętra.


Najniższe piętro - kraina uprawy, powstała w wyniku wyrębu lasów regla dolnego. Wycięte obszary były następnie karczowane, wypalane i zaorywane. Pierwszą uprawianą rośliną był owies. Ziemniaki nazywane grulami lub rzepą zaczęto sadzić dopiero pod koniec XIX wieku. Z czasem zaczęto uprawiać jęczmień, len i koniczynę. Kraina uprawy to również teren pastwiskowy z roślinami występującymi często tylko na tym terenie. Do takich roślin należy niewątpliwie mieczyk dachówkowaty (Gladiolus imbricatus). Na łąkach rosną również te same gatunki roślin jak na nizinach, ale występują też rośliny górskie np. krokusy, śledziennica czy goryczka wiosenna. Spośród drzew rośnie tu olcha szara (Alnus incana) oraz jesion (Fracsinus excelsior).



Rośliny regla dolnego to przede wszystkim drzewa:jodła (Abies alba) i buk (Fagus silvatica). Jodła zwana po góralsku jedlą lub jedliczką była kiedyś dominującym drzewem regla dolnego. Niestety wycinana masowo w XIX w. na opał do hut stanowi dzisiaj tylko skromną część tych zasobów leśnych które porastały regiel dolny. Natomiast buk jest uważany przez niektórych za najpiękniejsze drzewo liściaste rosnące w Polsce. Jego cechą charakterystyczną drzewa jest gładki pień o stalowoszarej korze. Liście na jesieni z zielonych stają się żółte, miedziane oraz brązowe z ogromną liczbą odcieni. Owoce buka to trójkanciaste jadalne orzeszki zwane przez górali bukwią. Świadectwem istnienia tego drzewa przed wiekami są nazwy miejscowości np. Bukowina, Bukowno, Bukowiec itd.



Kolejne piętro to regiel górny reprezentowany głównie przez las świerkowy ze skąpo rozwiniętym runem leśnym. Pośród drzew można niekiedy spotkać polany śródleśne z roślinnością podobną do tej, która występuje na polanach regla dolnego. Można na nich znaleźć m.in. trawy - mietlicę i wiechlinę oraz przywrotniki, rdesty a także stokrotki. W miarę zbliżania się do górnej granicy lasu pojawia się - ale nie wszędzie - limba i brzoza karpacka. Dobrze zachowane zbiorowiska limby występują w okolicy Morskiego Oka i Żabiem, gdzie tworzą pas szerokości prawie 100m. Limba jest gatunkiem sosny zawierającym pięć igieł w jednym pęczku. Ma duże, jadalne nasiona zwane orzeszkami limbowymi. Podlega ona całkowitej ochronie. Brzoza karpacka może być krzewem lub drzewem - czasami pokaźnych rozmiarów, osiągającym wysokość nawet 7 m.




Nad reglem górnym rozciąga się piętro kosodrzewiny. Nazwa piętra pochodzi od kosodrzewiny, gatunku sosny tworzącej nieprzebytą gęstwinę pokręconych i mocno splatanych gałęzi. Na granicy z reglem górnym zarośla kosodrzewiny sięgają nawet 2m ; wyżej są one znacznie niższe i tworzą luźne skupiska. Zarośla kosodrzewiny są jakby wałem ochronnym lasu, powstrzymującym nadmierny spływ wody, osypujące się masy żwiru i kamieni, a także osuwające się lawiny. Rośliną charakterystyczną dla pietra kosodrzewiny jest róża alpejska nazywana również różą bez kolców. Można ja spotkać nie tylko wśród zarośli kosodrzewiny, ale również nad potokami i na polanach gdzie jest ich prawdziwą ozdobą. Jej piękno podziwiał i opisał poeta Jan Kasprowicz w wierszu pt. "Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach".



Ponad piętrem kosodrzewiny rozciągają się łąki wysokogórskie czyli hale. Można tu spotkać wiele gatunków traw, ale również sasankę alpejską, dzwonek alpejski, goryczkę kropkowaną, urdzik karpacki, kuklik górski, tojad, sit skucina oraz różne skalnice. Na halach rosną również małe krzewinki o zdrewniałych łodygach takie jak borówka czarna, borówka bagienna, bażyna czarna, dębik ośmiopłatkowy oraz wierzby płożące. Mieszkańcem suchych pastwisk górskich jest dziewięćsił bezłodygowy. Jest rośliną bardzo łatwą do rozpoznania. Jego pierzaste i kolczyste liście tworzą płaską, przyziemną rozetę z jednym kwiatostanem pośrodku rozety. Zewnętrzne, biało błyszczące listki okrywy tworzą jakby "płatki" kwiatostanu. Jest rośliną chronioną.



Najwyższe piętro gór to piętro turni. Stanowią je skaliste szczyty i granie. Ze względu na panujący tu ostry klimat większość roślin jest niska, tworzy gęste poduszkowate darnie a pojedyncze rośliny pokrywa warstwa gęstych włosków, chroniących przed zimnem. Spośród roślin uwagę przykuwa pierwiosnek maleńki. Jest on rzeczywiście maleńki. Nie wyrasta nigdy ponad 2-3 cm, natomiast kłącza podziemne ma grube i masywne umożliwiające gromadzenie wody i substancji zapasowych, a także silnie mocujące roślinę w podłożu skalnym. Inną rośliną zachwycają swoim pięknem jest dzwonek alpejski. Cała roślina łącznie z kwiatami pokryta jest wełnistymi włoskami, chroniącymi ją przed niskimi temperaturami. Dzwonek kwitnie w lipcu i sierpniu. Rośnie tylko w Tatrach.